เมล็ดพันธุ์ผักเป็นปัจจัยที่เริ่มต้นของการปลูกผักที่สำคัญที่สุด การเลือกพันธุ์ดีที่ให้ผลผลิตสูงเหมาะสมต่อสภาพแวดล้อม สามารถทำให้การปลูกและดูแลรักษาได้ตอบแทนสูง ข้อควรคำนึงเกี่ยวกับเมล็ดพันธุ์ดังนี้

ประเภทของเมล็ดพันธุ์

ประเภทของเมล็ดพันธุ์สามารถจำแนกโดยพันธุกรรมและวิธีการผลิต ดังนี้

1. พันธุ์ผสมเปิดหรือพันธุ์ผสมปล่อย (open pollinated variety)
   คือ พันธุ์ที่มีลักษณะพันธุกรรมเหมือนกันหรือใกล้เคียงกัน อาจเป็นพันธุ์พื้นเมืองที่นิยมปลูกทั่วไป หรือได้รับการคัดเลือกพันธุ์โดยเลือกต้นที่ดี จากนั้นนำเมล็ดพันธุ์มาขยายพันธุ์โดยเปิดโอกาสให้มีการผสมเกสรอย่างอิสระ หรือผสมข้ามแบบสุ่มมีการควบคุมการถ่ายละอองเกสรไม่ให้มีการผสมข้ามกับพันธุ์อื่น จากนั้นเก็บเมล็ดพันธุ์มาจำหน่ายต่อไป
   
2. พันธุ์ลูกผสม (hybrid variety)
   คือ พันธุ์ที่เป็นลูกชั่วแรกซึ่งได้จากการผสมข้ามระหว่างพันธุ์ที่มีพื้นฐานทางพันธุกรรมแตกต่างกัน เช่น ผลผลิตสูง ต้านทานต่อโรคและแมลง คุณภาพสูง
   
   พันธุ์ผสมเปิดมักมีเมล็ดพันธุ์ราคาถูกกว่าพันธุ์ลูกผสม ส่วนพันธุ์ลูกผสมมีความสม่ำเสมอทางพันธุกรรมและลักษณะที่แสดงออกมากกว่าพันธุ์ผสมเปิด นอกจากนี้พันธุ์ลูกผสมมีเมล็ดพันธุ์ที่มีคุณภาพสูง เช่น อัตราความงอกสูง อายุการเก็บเกี่ยวและคุณภาพของผลผลิตสูงและสม่ำเสมอ แต่พันธุ์ผสมเปิดมีความทนต่อสภาพแวดล้อม ศัตรูพืชได้ดีกว่าพันธุ์ลูกผสม ในตลาดเมล็ดพันธุ์ผักยังคงมีผักหลายชนิดที่ยังนิยมใช้เมล็ดพันธุ์ผสมเปิด เนื่องจากการผลิตเมล็ดพันธุ์ลูกผสมยุ่งยาก ผลผลิตและราคาเมล็ดสพันธุ์ของพันธุ์ผสมเปิดยังคุ้มค่าในการลงทุนมากกว่าการใช้พันธุ์ลูกผสม เช่น ผักตระกูลกะหล่ำ ได้แก่ กวางตุ้ง คะน้า และผักกาดหัวบางพันธุ์ ผักตระกูลถั่วทุกชนิด ผักกาดหอม และผักบุ้งจีน
   
   ตารางแสดงความแตกต่างระหว่างพันธุ์ผสมเปิดและพันธุ์ลูกผสม
   
   

3. ความแตกต่าง	พันธุ์ผสมเปิด	พันธุ์ลูกผสม
   1. ราคาเมล็ดพันธุ์	ต่ำกว่า	สูงกว่า
   2. ความสม่ำเสมอของพันธุ์	ด้อยกว่า	สูงกว่า
   3. ผลผลิต	ต่ำกว่า	สูงกว่า
   4. ความทนต่อสภาพแวดล้อม	ดีกว่า	ด้อยกว่า

   
   
4. อัตราความงอกของเมล็ดพันธุ์
   ตามพระราชบัญญัติพันธุ์พืชกำหนดมาตรฐานอัตราความงอกของผักทั้งหมดมากกว่าร้อยละ 70 ยกเว้นผักบุ้งจีนและพริก กำหนดไว้มากกว่าร้อยละ 50 ซึ่งหมายความว่า ถ้ามีเมล็ดพันธุ์ผัก 100 เมล็ด สามารถได้ต้นกล้า 50 – 70 ต้น ตามแต่ละประเภทของผักชนิดต่าง ๆ
   
5. น้ำหนักเมล็ดพันธุ์ต่อพื้นที่ปลูก
   เมล็ดพันธุ์ผักในประเทศไทยนิยมใช้หน่วยน้ำหนักในการจำหน่าย เช่น กรัม กิโลกรัม หรือ ปอนด์ น้ำหนักของการบรรจุตั้งแต่ 10 กรัม ถึง 1 กิโลกรัม ภาชนะที่ใช้บรรจุมีหลายรูปแบบ เช่น ซองกระดาษหรืออลูมิเนียม กระป่อง หรือตักแบ่งจากกระป๋องขนาดใหญ่ ผักแต่ละชนิดมีขนาดเมล็ดพันธุ์แตกต่างกัน ผักตระกูลกะหล่ำ มะเขือ และหอมมีเมล็ดขนาดเล็ก ส่วนผักตระกูลแตงและถั่วมีเมล็ดขนาดใหญ่ การประมาณจำนวนเมล็ดของผักต่อหน่วยน้ำหนักของเมล็ดพันธุ์ต่อพื้นที่ปลูก 1 ไร่ (1,600 ตารางเมตร) สามารถพิจารณาได้จากตารางที่ 2 น้ำหนักเมล็ดพันธุ์สำหรับการปลูกแบบหว่านหรือหยอดเมล็ดโดยตรงจะใช้จำนวนมากกว่าการปลูกแบบเพาะกล้า ประมาณ 5 – 10 เท่า